Promotieonderzoek medicijngebruik

Worstelen met medicijnverpakkingen

Verpakkingen die je alleen met een aardappelschilmesje open krijgt, grote pillen die bijna niet weg te slikken zijn: veel 65-plussers worstelen dagelijks met het slikken van hun medicijnen. “Dat is niet alleen ergerlijk, het kan ook tot gezondheidsproblemen leiden”, zegt farmaceutisch onderzoeker Kim Notenboom van het RIVM.

Voordat een nieuw medicijn op de markt komt, is het jarenlang getest door de fabrikant. Daarna volgt een strenge beoordeling op veiligheid, werkzaamheid en kwaliteit door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Vervolgens controleert de apotheek of mensen het juiste middel mee naar huis krijgen en of er geen gevaarlijke wisselwerkingen optreden met andere medicijnen die ze gebruiken. Maar wat gebeurt er thuis? Nemen mensen hun medicijnen ook in zoals ze zijn voorgeschreven?

Juist in het laatste stukje kan nog van alles misgaan, ontdekte Kim Notenboom. In opdracht van het RIVM deed ze promotieonderzoek naar praktische problemen die ouderen ondervinden bij het innemen van hun medicijnen. Ze bezocht 59 zeventig plussers en keek met hen mee: of ze de bijsluiters begrepen, of ze de medicijnen uit de verpakking kregen, of het lukte om hun pillen goed te breken en door te slikken, hoe ze hun medicijnen bewaren.

Bijna alle ouderen die ze bezocht, ondervonden praktische problemen. Bij een op de zes beïnvloeden die problemen ook de veiligheid of de werkzaamheid van het medicijn. “Dat is zorgelijk”, zegt ze. “We moeten veel meer aandacht besteden aan het gebruiksvriendelijk maken van geneesmiddelen.”

Wat zijn onder senioren de meest voorkomende problemen bij het gebruik van medicijnen?

“De meeste problemen hebben te maken met verpakkingen. Mensen krijgen bijvoorbeeld het deksel van een pot pillen niet open, omdat er een kindveilige sluiting opzit. Of ze gaan met een aardappelschilmesje aan de slag, omdat het ze aan kracht ontbreekt om de plastic buitenverpakking open te trekken. Zelf heb ik weleens zo’n mesje gebruikt om een elektrische tandenborstel uit het plastic te krijgen. Ik schoot uit en had een snee in mijn vinger. Ik ben jong en gezond. Hoe moet dat dan als je reuma of Parkinson hebt en de medicijnen in zo’n vervelende verpakking zitten?

Is jezelf verwonden het enige gevaar?

“Nee, een ander risico is dat het gebruik van medicijnen mensen tegen gaat staan. Veel ouderen gebruiken dagelijks meer dan vijf verschillende medicijnen, die ze op gemiddeld negen verschillende tijdstippen moeten innemen. Als je dagelijks aan het worstelen bent met al die verpakkingen, wordt de verleiding groter om af en toe een pilletje over te slaan. Ook zag ik dat mensen de dop van hun pillenpot af lieten of medicijnen buiten de verpakking bewaren. Bij medicijnen die gevoelig zijn voor vocht of licht, kan dat de werkzaamheid verminderen.”

Ook doordrukstrips leveren problemen op, blijkt uit uw onderzoek

“Bij het uitdrukken van doordrukstrips komt het vaak voor dat pillen onbedoeld breken of verkruimelen. Verder vinden mensen het lastig of pijnlijk om pillen doormidden te breken. Dat resulteert vaak in ongelijke delen of kruimels. De meeste mensen nemen die gewoon in. Ook dat kan gezondheidsrisico’s opleveren. Iemand met diabetes kan bijvoorbeeld last krijgen van schommelingen in het bloedsuikergehalte, omdat hij de ene keer meer werkzame stof binnenkrijgt dan de andere keer.”

Wie is u het meest bijgebleven uit uw onderzoek?

“Een meneer die ernstige maagproblemen had. Hij had een maagbeschermingsmiddel gekregen. Toen hij de bijsluiter las, werd hij bang: maagproblemen werden als bijwerking genoemd. Hij besloot zijn capsules om de dag te nemen in plaats van elke dag. Hij kreeg meer maagpijn en dacht dat het door die pillen kwam. Terwijl de oorzaak was dat hij te weinig slikte. De informatie in bijsluiters is soms verwarrend. Ook kunnen de voorschriften complex zijn. Sommige medicijnen hebben een lastig innameschema, die moet je bijvoorbeeld alleen op dag 1, 3 en 7 innemen. Dat is moeilijk vol te houden, zeker als je een beetje vergeetachtig wordt. Zelf heb ik soms al moeite met de anticonceptiepil. Die zit in een kalenderverpakking. De ene keer draait de kalender van links naar rechts, de andere keer is het andersom. Dan druk ik uit routine de verkeerde kant op en is de hele kalender waardeloos. Ik kan me dus goed voorstellen, hoe ingewikkeld het soms kan zijn.”

Veel ouderen klagen over pillen die zo groot zijn dat ze slikproblemen krijgen. Bent u dat ook tegengekomen?

“Ja, maar dat ligt vaak ook aan de vorm van een tablet. Platte tabletten zijn lastiger te slikken dan bolvormige. Soms blijven ze in je keel plakken, wat een vieze smaak geeft. Ouderen proberen dat op te lossen door die pillen met vla of yoghurt in te nemen. Wat ze vaak niet weten, is dat sommige geneesmiddelen dan minder goed werken. Dat geldt bijvoorbeeld voor geneesmiddelen tegen botontkalking en ijzerpreparaten.”

Er gaan miljarden om in het ontwikkelen en testen van medicijnen. Is het niet vreemd dat er zo weinig aandacht wordt besteed aan de gebruiksvriendelijkheid?

“Gebruiksvriendelijkheid krijgt pas de laatste jaren meer aandacht van de overheid en geneesmiddelenfabrikanten. Maar er zijn nog geen regels en er wordt weinig onderzoek naar gedaan. De voedingsindustrie is daar verder mee. Neem de ‘gemaksdeksels’ van groentefabrikant HAK, een supermooie uitvinding. Die deksels zijn makkelijk open te draaien, zonder dat je veel kracht nodig hebt. Het kan dus best, maar alle partijen moeten ervan doordrongen raken hoeveel invloed gebruiksvriendelijkheid heeft op het goed innemen van medicijnen. En er zijn ook ontwikkelingen die de gebruiksvriendelijkheid juist in de weg staan.”

Wat bedoelt u?

“Het Europese Parlement wil het vervalsen van medicijnen tegengaan. Alle geneesmiddelen moeten binnen drie jaar een extra verzegeling krijgen, waaraan je kan zien of een verpakking niet is opengemaakt voordat hij wordt verkocht. Dat betekent voor ouderen dat het nog lastiger wordt om verpakkingen te openen. Ook speelt er altijd een conflict tussen kinderveiligheid en “seniorvriendelijkheid” bij geneesmiddelen. We doen er alles aan doen om te voorkomen dat kinderen zomaar een pot pillen kunnen openen. Maar schieten we ons doel niet voorbij? Ik ben ouderen tegengekomen die hun pillen gewoon in een schaaltje op tafel bewaren, zodat ze niet steeds hoeven te hannesen met al die verschillende sluitingen. Dat kan tot gevaarlijke situaties leiden.”

Uit recent onderzoek naar het gebruik van medicijnen onder senioren blijkt dat 9 % hun medicijnen niet volgens voorschrift gebruikt. Ook vinden veel mensen dat ze te weinig informatie krijgen van de apotheek. Zou een jaarlijkse medicatiebeoordeling en uitgebreide voorlichting bij de uitgifte van ieder nieuw medicijn, ook over de praktische kanten van het gebruik, een oplossing zijn?

“Meer voorlichting door de apotheker juich ik toe. Ook over mogelijke gebruiksproblemen. Krijgt u dit potje zelf open? Weet u dat u deze medicijnen tot gebruik in de verpakking moet laten zitten? Dat gebeurt nog niet standaard. Het zou ook goed zijn als apothekers af en toe op huisbezoek gaan, om te zien hoe mensen hun geneesmiddelen gebruiken. Maar mensen moeten zelf ook niet schromen om problemen aan te kaarten. Vraag of de apotheker de pillen in een ander potje kan doen, als het moeilijk opengaat. En of er wellicht een drankje beschikbaar is, zodat je niet elke dag die grote pillen hoeft te slikken. Ook als je je zorgen maakt over wat je in de bijsluiter leest, is het verstandig om de apotheker te raadplegen.”

Wordt die voorlichting door de apotheek niet veel lastiger nu steeds meer medicijnen aan huis worden bezorgd?

“Dat is zeker een punt van aandacht. Daarom wil ik mensen nog meer op het hart drukken om zelf de apotheek te bellen, als ze vragen hebben. Je bent echt geen zeur als je problemen hebt met het innemen van medicijnen. Zeker als je een kwetsbare gezondheid hebt en vijf of meer middelen per dag moet slikken. Het is een enorme klus om die allemaal goed in te nemen, daar mag je best hulp bij vragen.”

MEDICIJNGEBRUIK ONDER SENIOREN

Uit onderzoek van het RIVM (2013) blijkt dat 30-45 procent van de 65-plussers (750.000 tot één miljoen mensen) dagelijks vijf of meer verschillende geneesmiddelen gebruiken. Voor bijna 20 procent van de 75-plussers (circa 200.000 mensen) loopt dit aantal op tot meer dan negen. Jaarlijks belanden naar schatting 19.000 mensen in het ziekenhuis door verkeerd gebruik van medicijnen. 1200 mensen overlijden daaraan. (Bron: Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik). Volgens onderzoek van de Unie KBO (2014) worden dagelijks 14 ouderen opgenomen met een medicijnvergiftiging. Ook valpartijen van ouderen worden vaak veroorzaakt door verkeerd medicijngebruik. De koepelorganisaties van apothekers en huisartsen hebben enkele jaren geleden een richtlijn opgesteld voor een jaarlijkse medicatiebeoordeling bij 65-plussers die meer dan vijf medicijnen per dag gebruiken. Zo’n jaarlijkse beoordeling kan veel problemen voorkomen, maar het komt nog weinig voor dat ouderen hun medicijnen laten controleren: schattingen lopen uiteen van 20.000-70.000 controles oer jaar, terwijl ongeveer 700.000 senioren voor medicatiebeoordeling in aanmerking komen.

MELDPUNT MEDICIJNEN

Het Meldpunt Medicijnen is een onafhankelijke website waar medicijngebruikers hun positieve en negatieve ervaringen met medicijnen (anoniem) kunnen delen. Het kan bijvoorbeeld gaan om bijwerkingen, problemen met de verpakking, vergoeding of verkrijgbaarheid, of ervaringen met informatie in de bijsluiter. Het meldpunt is gekoppeld aan een database van (bijna) alle medicijnen die in Nederland verkrijgbaar zijn. Die database wordt elke maand geactualiseerd. Het Meldpunt Medicijnen heeft al ruim 20.000 ervaringen verzameld. Aan de hand daarvan kunt u bijwerkingen sneller herkennen en uw voordeel doen met tips en ervaringen van mensen die hetzelfde medicijn gebruiken. Het meldpunt beantwoordt geen individuele vragen over medicijnen.
meldpuntmedicijnen.nl

Ditty Eimers

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard en wil je jouw waardering laten blijken? Dat kan!

Waardeer je mijn journalistieke werk?

Doneer en help de onafhankelijke journalistiek.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard en wil je jouw waardering laten blijken?

Dat kan! Door een bijdrage help je me om dit soort artikelen te blijven schrijven.

Contact