Wat hebben Marco van Basten, Nina Brink en Gordon Brown gemeen? Ze zijn introvert, net als pakweg een kwart van de bevolking. De introverte persoonlijkheid heeft de tijdgeest tegen. Maar er valt prima mee te werken. Zeker als je rekening houdt met zijn gevoeligheden.
Wie kent hem niet? De collega, van wie je nooit weet wat er precies in hem om gaat. Die er op personeelsborrels na een half uur tussenuit knijpt. Die na twee zinnen stil valt als je een praatje aanknoopt over het weer of de file, maar met wie je wel een uur kunt praten over de toekomst van het vak. Eén op eén dan, want in groot gezelschap verbleekt hij tot stille muis.
De kans is groot dat je met een introvert te maken hebt. Iemand die gesteld is op rust en reflectie, zenuwachtig wordt als alle ogen op hem gericht zijn en het hart niet voor op de tong heeft. ‘Eer zal men kakken in zijn hoed/ Dan dat ik u mijn ziel blootleg/ En zeg wat ik thans lijden moet’ dichtte Gerrit Komrij ooit. Hoe herkenbaar voor de introverte persoonlijkheid! En hoe anders dan de goedgebekte, openhartige en energieke haantjes de voorste, die op het werk doorgaans de dienst uitmaken.
‘De introvert heeft de tijdgeest tegen’ zegt Boele de Raad, hoogleraar persoonlijkheidspsychologie in Groningen. ‘Nog geen zestig jaar geleden werden introverten geprezen als erudiete geesten. Extraversie stond voor geestelijk armoedig, oppervlakkig.’ Rohrschach, de beroemde ‘inktvlekkenpsycholoog’ gebruikte in plaats van extraversie de term extratensie, om aan te geven dat gerichtheid op de buitenwereld een onbedwingbare neiging zou zijn. Een zwakte dus.
Het tij is volledig gekeerd. De Raad: ‘Extraverten hebben het in onze communicatiemaatschappij voor het zeggen. Ze worden beschreven als spontaan, joviaal, bruisend.’ De introvert moet het doen met kwalificaties als contactarm, gereserveerd, niet van deze tijd.
Wie bevestiging zoekt voor die stelling, hoeft de krant maar op te slaan. Tekenend is de beschrijving van de Palestijnse president Abbas, laatst in NRC. ‘Een gereserveerde man, introvert, wars van uiterlijk vertoon. En saai, zó saai!’ Of neem een krantenartikel over Gordon Brown, de opvolger van Tony Blair. ‘Een nagelbijtend raadsel, die geen gevoelens van affectie oproept.’
‘Marco van Basten is absoluut niet koel en zakelijk, zoals iedereen suggereert’ zei perschef Kees Jansma over de bondscoach. ‘Hij is erg introvert.’
‘Mensen denken dat ik arrogant ben’, klaagde zakenvrouw Nina Brink vorige maand bij Pauw en Witteman. ‘Ik heb gewoon een gesloten karakter.’
Saaie banen
Mag de beroemde introvert kampen met een imagoprobleem, voor de introvert die niet in de schijnwerpers staat is het leven evenmin eenvoudiger geworden. Klantgerichtheid, flexibiliteit, een vlotte presentatie, teamspirit: op het werk worden voortdurend ‘extraverte’ eisen gesteld. Zaken waar outgoing types de hand niet voor omdraaien. Zij goochelen in drie kwartier een praatje in elkaar en staan vol zelfvertrouwen op het podium. Terwijl de introvert na uren zwoegen met knikkende knieën achter het spreekgestoelte schuift.
Om verder te komen moet hij zich laten zien op borrels, geanimeerde gesprekken voeren met wildvreemde klanten en alert reageren tijdens het werkoverleg. Hij moet zien te overleven in een kantoortuin met rinkelende telefoons en collega’s die hem om de haverklap lastig vallen. Wat een energie kost dat niet! En wat zou hij zich graag terugtrekken op een eenpersoons kamer, om zich in alle rust te concentreren op zijn taken. Hij doet zijn best en door veel oefenen gaat het heus beter. Toch blijft het knagen: aan de flair van zijn extraverte collega’s zal hij nooit kunnen tippen.
Geen wonder dat zijn zelfbeeld vaak al vroeg in de carrière een deuk oploopt. ‘Mag een introvert alleen saaie banen uitoefenen?’ schreef een wanhopige brievenschrijfster laatst aan Psychologie Magazine. Haar droom was werken bij een marktonderzoeksbureau. Bij sollicitaties kreeg ze steeds hetzelfde, afwijzende antwoord. ‘Wij twijfelen niet aan je capaciteiten, maar je komt nogal introvert over.’
Boele de Raad moet ervan zuchten. Toen de Zwitserse psychiater Carl Jung negentig jaar geleden de introverte en extraverte persoonlijkheid introduceerde, verbond hij daar geen waardeoordeel aan. De Raad: ‘Een extravert is iemand die van zichzelf weinig hersenprikkels heeft.
Hij zoekt prikkels van buiten: gezelschap, lawaai. Een introvert heeft die prikkels van zichzelf. Die heeft de buitenwereld niet nodig om dingen te doen. In een groep wordt hij overgestimuleerd.’ De extravert krijgt energie van andere mensen, de introvert raakt er door gestoord. Hij heeft tijd alleen nodig om weer ‘op te laden’.’
Ken u zelf, is het devies De Raad. ‘Wie heel introvert is en solliciteert naar een PR baan is een gewaarschuwd mens. Die moet cursussen volgen of een functie zoeken die beter past’. Aan de andere kant: ‘Geef een introvert persoon rustig veel taken en laat hem in zijn eentje werken. Zo iemand kan buitengewoon productief zijn.’
Natuurlijk is een extreme mate van introversie niet positief, zegt hij. Contactarm en gesloten als een oester: voor iemand met die eigenschappen staan werkgevers niet in de rij. ‘Maar dat geldt ook voor extreem extraverte persoonlijkheden. Die zijn niet alleen spontaan maar ook fel, onbesuisd en praatziek.’
Uit onderzoek blijkt dat de mate van extraversie voor een belangrijk deel erfelijk bepaald is, zegt De Raad. In de Verenigde Staten wordt de groep introverten geschat op een kwart van de bevolking. Uit een onderzoek onder 2500 Nederlanders kwam naar voren dat ruim 22 procent introvert was. De Raad: ‘Gemiddeld is de Nederlandse bevolking meer extravert, maar de meeste mensen zitten in het midden.’
Mooie eigenschappen
De Raad heeft het niet zo op de rigide tweedeling tussen introvert en extravert in het dagelijks spraakgebruik. ‘Een introvert zal nooit een extravert worden’, zegt hij. ‘Hij kan wel leren naar buiten te treden en te communiceren.’ De hoogleraar praat zacht en formuleert behoedzaam. ‘Op de faculteit word ik als typische introvert gezien. Ik sta niet graag in de belangstelling, ik ben stiller dan de anderen. Maar ik heb er geen moeite mee om voor een groep te staan of borrels af te lopen.’ Als introvert word je van kinds af getraind in sociaal gedrag: in het gezin, op school, legt hij uit. ‘Je leert met de extraverte vijand om te gaan.’
Bovendien gaat het slechts om één aspect van iemands persoonlijkheid.’ De psychologie hanteert de Big Five, vijf dimensies die samen een beeld geven van de persoonlijkheid: extraversie, vriendelijkheid, zorgvuldigheid, emotionele stabiliteit en intellectuele autonomie.
De Raad: ‘De meeste eigenschappen zijn combinaties van twee dimensies.’ Uit onderzoek blijkt dat de meest succesvolle werknemers hoog scoren op extraversie en zorgvuldigheid. De Raad: ‘Dat zijn bedrijvige, energieke persoonlijkheden, die laten zien wat ze willen.’
Maar ook introversie kan mooie eigenschappen opleveren. Mits het is bijgemengd met de juiste andere persoonlijkheidsdimensies. Om dat te illustreren haalt De Raad het door hem ontwikkelde ‘periodiek systeem van persoonlijkheidseigenschappen’ erbij. De Raad: ‘Iemand die hoog scoort op introversie en onvriendelijkheid is stug en zelfzuchtig. Meng je introversie met vriendelijkheid dan heb je te maken met een bescheiden, geduldig mens. Wie introvert en intellectueel autonoom is, heeft een filosofisch, analytisch denkvermogen.’ Zelfs verlegenheid blijkt geen typisch introverte karaktertrek. ‘Dat geldt voor emotioneel instabiele introverten. Emotioneel stabiele introverten zijn eerder kalme, nuchtere persoonlijkheden.’
Introverte leiders
Het zal niemand verbazen dat extraverte mensen vaker leidende posities vervullen dan introverte. Uit onderzoek blijkt dat extraverten anderhalf keer zoveel kans maken om een succesvolle manager te zijn. Daarmee is niet gezegd dat een introverte persoonlijkheid
nooit de top kan bereiken. ‘Eigenlijk ben ik introvert’, bekende de 81 jarige Alan Greenspan onlangs. Achttien jaar lang was hij als president van de Amerikaanse centrale bank de machtigste man van de wereldeconomie. Brenda Barnes, topvrouw van Sara Lee, staat ook bekend als introvert. ‘Ik hou er niet van een publiek figuur te zijn’, vertelde ze in een van haar spaarzame interviews. ‘Maar ik besef dat mijn rol bij Sara Lee dat vereist. Dus verplicht ik me steeds mijn verlegenheid te overwinnen, iets wat ik ondertussen onder de knie heb.’ Ze somt een aantal andere eigenschappen op, om haar succes te verklaren: prestatiegerichtheid, het vermogen om te luisteren en niet perse op de voorgrond willen staan. ‘Ik ben nooit bang geweest om een team samen te stellen met mensen die slimmer zijn dan ik of over meer vaardigheden beschikken.’
Het zijn voorbeelden die gretig ontvangen worden op internet, dé ontmoetingsplaats voor introverten. Op websites als An Introverts World en The Introvert Advantage houden ze lijsten bij van succesvolle introverten. Ook geven ze elkaar tips hoe zich staande te houden in een door extraverten gedomineerde wereld. ‘Sta jezelf toe om maar kort op een borrel te blijven.’ ‘Vraag om meer denktijd en durf terug te komen op een afgesloten gespreksonderwerp.’ Dat extraverten meer rekening met hen mogen houden is een terugkerend thema. ‘We zijn het zat om steeds te horen dat er iets mis met ons is als we in gedachten verzonken zijn’, schrijft de Amerikaanse publicist Jonathan Rauch. In 2003 publiceerde hij een essay in The Atlantic Monthly ‘Caring for your Introvert.’ Vijf jaar later levert zijn pleidooi nog steeds meer reacties op dan enig ander artikel in het magazine. ‘Extraverten hebben geen idee hoe ze ons kwellen met hun eindeloze, vrijblijvende geklets’, aldus Rauch. ‘Het enige wat we willen, is zo nu en dan met rust gelaten worden.’
De Raad knikt instemmend. ‘Kantoortuinen ombouwen is teveel gevraagd. Maar extraverten zouden wat meer gevoeligheid kunnen tonen. Gezelligheid is niet voor iedereen het hoogste goed.’
INTROVERT MET EXTRAVERT BEROEP
Arnold Driesprong is project manager en directielid van Klunder Architecten in Rotterdam. ”Ik ben een introvert met een extraverte professie’ zegt hij. ‘Dat gaat goed samen. Ik treed niet graag op de voorgrond, maar ik ben absoluut niet mensenschuw. In vergelijking met extraverte collega’s richt ik me meer op de inhoud van het werk. Ik besteed veel aandacht aan de voorbereiding van projecten en maak weloverwogen keuzes.
Vaak wordt gezegd dat introversie niet samen gaat met leidinggeven. Daar ben ik het beslist niet mee eens. Bij extraverte leidinggevenden zie ik nogal eens dat alles om hen draait en alleen het eindresultaat telt. Ik benader mijn medewerkers als individuen, en behandel ze met respect. Daardoor kan ik goede teams samenstellen en mensen als het ware boven zichzelf uit laten stijgen. Als er weer een bouwwerk staat en mijn teamleden complimenten van de opdrachtgever krijgen, kan ik daar zeer van genieten. Liefst op de achtergrond.
Borrels en recepties mijd ik zoveel mogelijk. Als ik toch moet gaan, houd ik me op de achtergrond. Of ik ga wat eerder weg. Mijn ervaring is dat er veel wordt gepraat, maar meestal geen zaken worden gedaan. Het verzorgen van presentaties kost me minder moeite. Dan heb ik vreemd genoeg het gevoel vooral met mezelf bezig te zijn. Gelukkig hoef ik me niet bezig te houden met de PR van ons bureau. Dat doet een ander directielid. Ik ben verantwoordelijk voor de automatisering, contracten en financiële zaken: taken die beter bij me passen.’
