Geen gezondheidstaboe bleef rond 1970 onbesproken in ‘Een Klein Uur U’ en ‘Een Groot Uur U’ , de praatprogramma’s van Koos Postema. Terugblik met Koos Postema op vijf spraakmakende thema’s van toen. Plus vijf keer de stand van zaken nu.

1.Gehandicapten en seks

Een Uur U: gehandicapten vertellen voor het eerst in het openbaar over hun seksuele gevoelens.

Koos Postema: ‘Er was net een boek over gehandicapten en seks verschenen:Koos Postema: ‘Er was net een boek over gehandicapten en seks verschenen: “Wij zijn niet van steen.” Echt een onderwerp voor ons. Want seks, dat konden die mensen niet, daar had je het niet over. Het was de tijd dat je aan de duwer van een rolstoel vroeg: “Hoe gaat het nou met ‘m?” Al bij het begin van de uitzending zat de stemming er goed in. Dat kwam omdat ik, vlak voor ik opkwam, nog even repeteerde terwijl ik stond te plassen. “Goeienavond, onze eerste gast is gehandicapt maar heeft toch kinderen.” De hele zaal hoorde dat gekletter van mij: ik was vergeten dat mijn microfoontje aan stond. Toen ik even later met een serieus hoofd de zaal in kwam, lag iedereen te keten.

Er was een stel met twee kinderen te gast: het echtpaar Vercoutre. Hij was verlamd en lag in bed. Een knappe, jonge blonde man, maar niet dat je dacht: die heeft seks. Zijn vrouw was helemáál beeldschoon. Geestige mensen, die open en bloot over hun seksuele gevoelens durfden te praten. Dat was heel wat, want na de uitzending waren ze wereldberoemd. Eén vraag aan de Vercoutres brandde op mijn lippen: hoe hebben jullie die kinderen eigenlijk gemaakt? Nu zou je daarmee beginnen, maar toen durfde ik het niet te vragen. Ik wilde al die kijkers in hun brave huiskamers niet wegjagen. Wat we lieten zien was al zo vooruitstrevend, de toon moest vooral netjes moest blijven.’

Het Uur Nu: betaalde seks door speciaal getrainde dienstverleners

René Vercoutre, een van de hoofdgasten uit de uitzending van destijds, regelt sinds 1982 betaalde sekscontacten voor gehandicapten via zijn Stichting Alternatieve Relatiebemiddeling (SAR).

René Vercoutre: ‘Toen Ineke, mijn ex-vrouw, zwanger was, dacht iedereen dat ze vreemd was gegaan. Seks was iets voor valide mensen. Nu vindt iedereen het normaal dat gehandicapten seksuele behoeftes hebben. Gehandicapten moeten wel veel meer moeite doen. Het is verdomd lastig als je aan bed gekluisterd bent of je handen niet kunt gebruiken. Daarom is seksuele dienstverlening zo belangrijk. Nederland is het enige land ter wereld waar dat kan. De SAR is een van de vijf bemiddelingsbureaus voor gehandicapten. We hebben twintig seksuele dienstverleners in dienst, onder wie drie mannen. De meesten zijn veertig-plussers die in de gehandicaptenzorg hebben gewerkt en weten hoe hoog de seksuele nood is. Als het nodig is helpen ze ook met aan- en uitkleden, wassen en tilliften.
“Heb je geen jonge meid?” vragen klanten soms. Ach, gehandicapte mannen zijn niet anders dan gezonde mannen. Een bezoek van anderhalf uur kost 85 euro. Sommige gemeentes vergoeden die kosten deels. “Geneuk op kosten van de overheid”, zeggen tegenstanders. Wij zijn blij dat die voorziening er is, want de meeste gehandicapten moeten rondkomen van een uitkering.

Het zijn meest mannen die bellen, vrouwen hebben meer moeite met betaalde seks. We hebben wel regelmatig vrouwen aan de lijn, die bellen voor hun zoon of hun vader. Niet iedereen wil seks, sommigen willen gewoon knuffelen, een paar armen om zich heen. Of ze willen weten wat er kàn. Soms is één keer al heel bevrijdend als je nooit seks hebt gehad.

We geven ook voorlichting aan verpleegkundigen, ziekenverzorgsters en fysiotherapeuten. Zorgverleners kijken nog steeds vreemd aan tegen gehandicapten die praten over hun seksuele behoeftes.
Zelf heb ik aan vriendinnen nooit gebrek gehad. Vrouwen zeggen dat ik ze verleid met mijn ogen.’

2. Sterilisatie van mannen

Een Uur U: de man moet maar eens een aandeel leveren in de geboorteregeling

Koos Postema: ‘Veel vrouwen slikten de pil, maar die had allerlei nare bijwerkingen. Wij vonden dat de mannen nu aan de beurt waren. Maar begin jaren zeventig was het ongepast om te spreken over sterilisatie als voorbehoedmiddel. Dat werd direct met de nazi’s geassocieerd. We maakten een filmpje in Engeland, waar een nieuwe methode was ontwikkeld om mannen te steriliseren. Toen ik belde met het Nisso, een onderzoekscentrum voor seksualiteit, om te informeren of dat in Nederland al gebeurde, zei de man die de telefoon opnam: “Mooi dat u belt, ik ben zojuist als eerste Nederlander gesteriliseerd.” “Dan bent u gast nummer één”, zei ik.

Na de uitzending werden we overstelpt met reacties. Ook van mannen die klaagden dat de NVSH, de vereniging voor seksuele hervorming, niet wilde meewerken aan sterilisaties. Dus maakten we nóg een uitzending, ditmaal om de NVSH aan te pakken. Een van de klagers zou zijn verhaal bij ons doen. De uitzending was net begonnen toen ik zag dat die man scheef in zijn stoel hing. “Hebben jullie misschien een kussentje, ik ben gisteren geholpen”, vroeg hij met een benauwd stemmetje. De hilariteit werd nog groter toen hij aan de deskundige, een keurige professor van de gereformeerde VU, vroeg of hij de dag erop weer kon voetballen. We hadden expres geen langharige, swingende deskundige uitgenodigd. Een klein baldadigheidje. “Morgen is het wereldkampioenschap schaatsten,” antwoordde die professor. “Als u daar nou naar kijkt, kunt u volgende week weer voetballen.”

Dat gebeurde allemaal spontaan. Zo lieten we mensen op een vrolijke manier kennis maken met een wereld die ze niet kenden.’
Later kregen we bedankbriefjes van verpleegsters. “Na uw uitzending zien we steeds meer vlotte jonge kerels op de afdeling urologie.”

Het Uur Nu: Mannensterilisatie is -na de pil- de meest populaire vorm van anticonceptie

Een op de zeven Nederlandse mannen is gesteriliseerd en jaarlijks komen er ongeveer dertigduizend bij. Hersteloperaties zijn mogelijk. ‘Maar succes is niet gegarandeerd’, zegt uroloog Tom Schlatmannvan de Nederlandse Vereniging voor Urologie.

Tom Schlatmann: ‘In het begin moest je ouder dan 35 zijn en minstens twee kinderen hebben. Bij sommige klinieken moesten mannen officiële papieren tekenen, waarin ze verklaarden op de hoogte te zijn van het definitieve karakter van de ingreep. Dat was uit angst voor spijtoptanten. Die bevoogding is verdwenen: iedere man die dat wil kan gesteriliseerd worden.

De eerste kerels klopten zich op de borst: dat doe ik toch maar voor mijn vrouw. Al snel werd sterilisatie zo populair dat ziekenhuizen er een vaste dag per week voor inruimden. Ik hielp eens een brandweerman, die zei “Ik ben de laatste.” Toen ik vroeg wat hij bedoelde, vertelde hij dat al zijn brandweermaten gesteriliseerd waren. Alsof hij er zonder sterilisatie niet echt bij hoorde.

Sterilisatie van de man is de meest betrouwbare vorm van anticonceptie. De ingreep is een fluitje van een cent en het lukt vrijwel altijd. Zo’n vijf procent krijgt spijt. Een nieuwe relatie is meestal de reden. De kans dat je de blokkade van de zaadleiders via een hersteloperatie ongedaan kan maken is groot: negentig procent. Dat betekent niet dat het tot een zwangerschap komt.: die kans is ongeveer dertig procent. Hoe langer de sterilisatie geleden is, hoe slechter de kwaliteit van het zaad. Ook de leeftijd speelt een rol. Dat mannen ook wel eens andere motieven hebben voor een hersteloperatie, laat het volgende voorval zien. Een collega-uroloog deed een hersteloperatie, maar het onderzoek van de zaadlozing vertoonde geen enkele zaadcel. Hij gaf de teleurstellende uitslag enigszins beschroomd aan zijn patiënt door. “Geeft niks dokter, u heeft uw best gedaan en ik voel mij weer helemaal man”.’

3. Sterilisatie van vrouwen

Het Uur U: boeiend van die kerels, maar is er ook zoiets voor vrouwen?

Koos Postema: ‘We dachten dat we heel geëmancipeerd waren met onze uitzendingen over mannensterilisatie. Maar er gebeurde iets wat we totaal niet hadden verwacht. We werden platgebeld door vrouwen. Die zeiden: “Erg boeiend hoor, van die kerels. Maar is er ook zoiets voor ons?”

Inderdaad bleek er ook een nieuwe methode voor sterilisatie van vrouwen te zijn, waarbij de eileiders werden dichtgebrand. Dus hebben we nóg een uitzending gemaakt, voor vrouwen. We lieten zien hoe zo’n sterilisatie in zijn werk ging. Geen leuk gezicht, je zag echt een rookwolkje uit de buik komen. Daarna bleven de reacties binnenstromen. De uitzending leidde tot allerlei discussies: doe ik het of doe jij het? “Jij kan je wel opofferen”, zei zo’n vrouw bijvoorbeeld. “Maar stel dat ik doodga en je komt een andere leuke vrouw tegen. Dan moet je zeggen dat je geen kinderen meer kan krijgen.” Toen was er nog geen sprake van het herstellen van een sterilisatie.

Een tijdje na de uitzending kwam ik een gynaecoloog tegen. “Sinds uw uitzending is het bed altijd warm bij ons”, zei hij. “Wat bedoelt u?”, vroeg ik naïef. “Dat we hier onafgebroken vrouwen steriliseren”, zei hij. ” We helpen er wel dertig per dag.”
Later heeft een universiteit onderzoek gedaan onder vrouwen en mannen die zich lieten steriliseren. 95 procent zei dat ze er voor het eerst van hadden gehoord via de televisie. Dat vind ik nog steeds fantastisch, dat we via ons programma mensen kennis konden laten maken met dingen waar ze voorheen alleen over fluisterden.’

Het Uur Nu: vrouwensterilisatie is een kleine ingreep

Jaarlijks laten in Nederland ruim achtduizend vrouwen zich steriliseren. Gynaecoloog Carla van der Wijden: ‘Dankzij nieuwe technieken is sterilisatie voor vrouwen een minieme ingreep geworden.’

Carla Van der Wijden: ‘Bij sterilisatie van de vrouw worden de eileiders afgesloten. Jarenlang gebeurde dat via een kijkoperatie in de buik. Vrouwen moesten daarvoor onder narcose en een dag opgenomen worden. Sinds een paar jaar is er een nieuwe methode, waarbij via de vagina een kijkbuisje in de baarmoeder wordt gebracht en een veertje in de eileiders wordt geplaatst. Dat is een minimale ingreep, die de gynaecoloog uitvoert. Het doet meestal nauwelijks pijn; verdoving is vaak niet nodig en als het goed gaat loop je binnen een half uur na de ingreep weer buiten. Het is een veelbelovende methode, al weten we nog niet wat de betrouwbaarheid is op de lange termijn.

Een nadeel van de nieuwe methode is dat een hersteloperatie niet mogelijk is. 5 procent van de gesteriliseerde vrouwen krijgt spijt. Dat zijn meestal vrouwen die een nieuwe relatie hebben en toch nog een kind willen. Zij kunnen proberen via IVF zwanger te worden. Bij de ‘ouderwetse’ methode is een hersteloperatie wel mogelijk. De kans dat je daarna weer vruchtbaar bent is ongeveer 70 procent.

Op dit moment laten mannen zich vaker steriliseren dan vrouwen. Of stellen eerder zullen kiezen voor sterilisatie van de vrouw, nu de ingreep eenvoudiger is geworden, weten we nog niet. We hebben tegenwoordig een goed alternatief voor sterilisatie: het hormoonhoudend spiraal. Dat is minstens zo betrouwbaar als sterilisatie en zorgt-anders dan sterilisatie- ook voor een lichtere menstruatie.’

4. Psoriasis

Een Uur U: de ziekte van de schaamte

Koos Postema: “Het glinsterend pantser”, heeft Simon Vestdijk de huidziekte psoriasis treffend in een roman genoemd. Ik had nog nooit van psoriasis gehoord, totdat ik op een dag werd gebeld door moppentapper Max Tailleur. Hij hield een inzamelactie om psoriasispatiënten in de gelegenheid te stellen naar de Dode Zee te gaan. Van dat rare chemische water van de Dode Zee knapte hun huid enorm op. Dat kuren werd gezien als iets voor rijke mensen, die zich in een vakantieachtige sfeer lieten verwennen.

We vonden drie mensen met psoriasis, die we in de winter mochten filmen. Dat was heel moedig: hun huid zag er vreselijk uit. We namen ze mee naar de Dode Zee. Na een paar weken waren ze schoon. Het was een prachtige, ontroerende uitzending over de ziekte van de schaamte, zoals psoriasis toen werd genoemd.

Hoe groot die schaamte was, werd mij pas duidelijk na de uitzending. “Nu weet je waarom ik mijn hand altijd onder tafel houd”, zei een collega, waar ik al jaren nauw mee samenwerkte. Al die jaren had hij zijn ziekte angstvallig verborgen gehouden. Soms bleef hij thuis, omdat hij zich niet durfde te vertonen. Een andere collega vertelde dat zijn dochter nooit zonder lange broek de deur uit ging, ook al vielen de mussen van het dak.
Na de uitzending is door psoriasispatiënten de Psoriasis Vereniging opgericht. Een belangrijke stap om de ziekte meer onder de aandacht te brengen. Helaas waren er toen geen behandelingen met een blijvend resultaat. Je kon naar de Dode Zee, maar dat hielp maar een paar maanden.’

Het Uur Nu: Je kunt je nu eindelijk vrij voelen

Ria Bloemberg-Lubbers is bestuurslid van de Psoriasis Vereniging Nederland en zelf psoriasispatiënt. ‘Ga naar de dokter en wees mondig’, zegt ze tegen patiënten.

Ria Bloemberg-Lubbers: ‘De schaamte over psoriasis is nog niet verdwenen. Als ik met een stand van onze vereniging in een ziekenhuis sta, zijn er nog altijd mensen die zeggen: “Mijn man heeft het.” Terwijl ik met mijn geoefende oog zie dat ze zelf patiënt zijn. Mensen met psoriasis zijn meesters in het verhullen van hun huidproblemen. Als je huid beschadigd is, vinden veel mensen je vies. Of ze denken dat het besmettelijk is. Als ik jonge mensen zie, die de deur niet uitkomen, kan ik soms wel janken. Het heeft veel meer invloed dan mensen denken: je voelt je een tweederangs burger.

Gelukkig zijn er nu veel meer behandelvormen. Naast het gebruik van zalven en crèmes, kan je bij ernstige vormen ook kiezen voor lichttherapie. Sinds 2004 is er een nieuwe behandeling met medicijnen. Bij mij heeft dat fantastisch geholpen. Na drie maanden was mijn psoriasis helemaal verdwenen- en de reuma die ik erbij had ook. Eindelijk voel ik me vrij. Mijn hele leven heb ik in lange broeken gelopen. Nu kan ik gewoon een rok en een leuk bloesje aan. En ik ben trouwambtenaar geworden. Dat zou ik vroeger nooit gedurfd hebben.

“Laat je doorverwijzen naar een dermatoloog”, zeg ik altijd tegen patiënten. “Wees mondig, zorg dat je op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen.”
Als psoriasispatient moet je de hoop nooit opgeven. Er wordt zoveel onderzoek gedaan. Er is echt veel meer mogelijk dan vroeger.’

Psoriasis Vereniging Nederland: pvnnet.nl

5. Onvruchtbaarheid

Een Uur U: aan onvruchtbaarheid was weinig te doen

Koos Postema: ‘Onvruchtbaarheid was een groot taboe. Er was weinig aan te doen; je had het maar te accepteren. Als er al over gepraat werd was het altijd: zij kan geen kinderen krijgen. Niemand had het erover dat het ook wel eens aan de man kon liggen. In de uitzending lieten we gynaecoloog Honnebier aan het woord. Hij vertelde dat onvruchtbaarheid in de helft van de gevallen wordt veroorzaakt door afwijkingen bij de man. Een paar stellen vertelden over hun kinderloosheid en wat de oorzaak was. “Hoe kunnen we in vredesnaam zorgen dat deze mensen toch een kindje krijgen?” vroeg ik Honnebier. Toen vertelde hij dat er een nieuwe, veelbelovende techniek in de maak was. Reageerbuisbevruchting werd die techniek genoemd. Over niet al te lange tijd zou het wellicht mogelijk worden om een zaadcel en een eicel in een reageerbuis te stoppen en de bevruchte eicel terug te plaatsen in de baarmoeder. We konden ons toen nauwelijks voorstellen dat zoiets mogelijk was.’

Het Uur Nu: één op de 40 kinderen is een ivf-baby

‘Het aantal behandelmogelijkheden voor onvruchtbaarheid is enorm toegenomen’, zegt hoogleraar gynaecologie Jan Kremer. Hij is voorzitter van de ivf-werkgroep van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. De reageerbuisbevruchting van toen heet nu in-vitrofertilisatie, kortweg ivf.

Jan Kremer: ‘Anno 2010 is één op de 20 kinderen het resultaat van een vruchtbaarheidsbehandeling. Eén op de 40 is via ivf verwekt. Dat zijn spectaculaire aantallen. Voor velen is ivf een laatste kans om kinderen te krijgen, met een succeskans van ongeveer 50 procent. Maar ivf roept ook vragen op. Mag iedereen die kinderen wil en om medische redenen niet zwanger kan worden ivf krijgen? Onlangs hebben gynaecologen afgesproken dat ze een vruchtbaarheidsbehandeling weigeren als ze denken dat de toekomstige ouders hun kind schade aanbrengen. Dan heb je het bijvoorbeeld over stellen met ernstige psychische problemen of verslaving. Dat is nogal wat, maar als gynaecologen mogen we onze kop niet in het zand steken.
Ondertussen is onvruchtbaarheid nog steeds een groot probleem. Eén op de 7 paren krijgt er mee te maken, ondanks alle nieuwe mogelijkheden. Dat komt vooral omdat vrouwen gemiddeld steeds ouder zijn als ze hun eerste kind krijgen. In de jaren zeventig kreeg een vrouw haar eerste kind op haar 24ste, nu op haar 29ste. Boven de dertig keldert de kans om zwanger te worden enorm achteruit.
Of het invriezen van eicellen een oplossing kan bieden? Technisch kan dat al, maar de discussie daarover is nog in volle gang. Ik vind het belangrijk dat gynaecologen zich uitspreken of en onder welke voorwaarden het invriezen van eicellen moet worden toegestaan. Dit najaar brengt onze vereniging daarover een rapport uit.’

De inhoud van dit artikel wijkt iets af van wat in Plus Magazine stond.

Ditty Eimers

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard en wil je jouw waardering laten blijken? Dat kan!

Waardeer je mijn journalistieke werk?

Doneer en help de onafhankelijke journalistiek.

Dit artikel las je gratis. Vond je het de moeite waard en wil je jouw waardering laten blijken?

Dat kan! Door een bijdrage help je me om dit soort artikelen te blijven schrijven.

Contact