Bij conflictscheidingen wordt bemiddeling nog altijd gezien als dé oplossing. Daarbij wordt voorbijgegaan aan partnergeweld dat misschien al veel langer bestaat. Alleen met feitenonderzoek kun je dit boven tafel krijgen, vindt hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter. 

‘Bij een conflictscheiding zit het vaak anders in elkaar dan het op het eerste gezicht lijkt,’ zegt Corine de Ruiter. Al ruim tien jaar doet ze onderzoek naar conflictscheidingen. Naar schatting ontaardt 15 tot 20 procent van de scheidingen waarbij kinderen betrokken zijn in voortdurende ruzies, beschuldigingen, manipulaties en jarenlange juridische procedures. Dat de kinderen de dupe zijn, is meestal snel duidelijk. Maar wie van de ouders moet een hulpverlener of onderzoeker van de Raad voor de Kinderbescherming geloven? De Ruiter: ‘Je moet openstaan voor alle scenario’s. Anders is de kans groot dat je wordt meegezogen in het verhaal van een van beide partijen.’ 

Voorgeschiedenis van geweld

‘Wat ik ook zeg, ik word weggezet als moeder die de zorg niet aankan. Als ik tranen laat zien, ben ik zwak. Als ik geen tranen laat zien, ben ik kil. Als ik terugvecht tegen mijn ex-man krijg ik het verwijt dat ik wraakzuchtig ben.’ In de vorig jaar uitgebrachte documentaire In het belang van het kind spat de onmacht van moeder Ilona van het scherm. Al negen jaar is ze verwikkeld in een conflictscheiding. Haar oudste dochter is inmiddels uit huis geplaatst. Met twee van haar drie kinderen mag ze geen contact meer hebben. Er is volgens haar nooit grondig onderzoek gedaan naar de oorzaak van de voortdurende ruzies met haar ex-partner.  

De Ruiter reageert: ‘We denken in Nederland nog te vaak: waar twee ouders vechten, hebben twee ouders schuld. Terwijl we inmiddels weten dat het vaak anders ligt.’ Zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat bij bijna de helft van de conflictscheidingen een voorgeschiedenis is van partnergeweld. De Ruiter: ‘Bij heftig geëscaleerde conflictscheidingen ligt dat percentage nog veel hoger: rond 80 procent.’ Maar professionals in de jeugdzorg denken dat maar in 10 tot 30 procent van de conflictscheidingen sprake is van partnergeweld voorafgaand of tijdens de scheiding, blijkt uit haar onderzoek.

Hooguit 12 procent van de beschuldigingen van kindermishandeling door de ex-partner is bewust vals

Ook zijn veel professionals ervan overtuigd dat beschuldigingen van kindermishandeling door ex-partners meestal zijn ingegeven door wraakgevoelens of overmatige bezorgdheid over de kinderen. Uit onderzoek naar conflictscheidingen in Canada en Australië blijkt dat hooguit 9 tot 12 procent van de geuite beschuldigingen over kindermishandeling bewust vals zijn. ‘Bewust verzonnen verhalen over kindermishandeling komen waarschijnlijk minder vaak voor dan hulpverleners denken,’ zegt De Ruiter.

Intieme terreur

Vaak gaat het partnergeweld door na de scheiding. De Ruiter: ‘Meestal gebeurt dat op een andere, meer subtiele manier.’ Zowel de man als de vrouw kunnen pleger zijn. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen wederkerig partnergeweld en “intieme terreur”. Bij wederkerig partnergeweld gebruiken beide ouders geweld: stellen waarbij kleine meningsverschillen gemakkelijk escaleren tot verbaal of fysiek geweld. Bij intieme terreur gaat het om een dwingende vorm van controle: de partner bepaalt bijvoorbeeld met wie de ander mag omgaan en waar geld aan uitgegeven mag worden. De Ruiter: ‘Na de scheiding kan dat veranderen in stalking of ondermijning van de ouderrol van de ex-partner. Door kwaadsprekerij, beweringen dat hij of zij psychisch gestoord is of dat de kinderen geen contact meer met de andere ouder willen.’ 

9 van de 10 slachtoffers van intieme terreur zijn vrouw

9 van de 10 slachtoffers van die dwingende controle zijn vrouw, wijst onderzoek uit. ‘Vaak willen deze vrouwen wel dat hun kinderen nog contact hebben met de andere ouder,’ zegt de Ruiter. ‘Maar ze zijn ook bezorgd als ze hun kinderen na een weekend weer thuiskrijgen en horen dat ze weer de hele zondag in hun eentje aan het computeren waren.’

Gedegen onderzoek

De Ruiter pleit al jaren voor gedegen feitenonderzoek bij conflictscheidingen. ‘Dat betekent onderzoek naar de voorgeschiedenis van geweld in de partnerrelatie, met een wetenschappelijke onderbouwde interviewmethode.’ Voorwaarde is dat er uitgebreid, apart, met beide ex-partners gesproken wordt. Wanneer er grote verschillen zijn tussen hun verhalen, moeten ook andere informatiebronnen geraadpleegd worden. Zoals politiegegevens, medische dossiers, en personen uit het sociale netwerk van beiden. ‘Pas dan krijg je inzicht in de machtsverhouding tussen de ex-partners en welke vormen van geweld gespeeld hebben. Of nog spelen.’ 

In landen als Canada, Australië en de Verenigde Staten is het verplicht om zo’n onderzoek standaard uit te voeren bij ouders die willen scheiden. De Ruiter pleit voor het gebruik van de MASIC, een gevalideerde methode om partnergeweld bij conflictscheidingen te onderzoeken. Ze maakte er zelf een Nederlandse vertaling van. 

‘In Nederland heerst nog steeds de mythe dat omgang met beide ouders in alle gevallen het beste is voor elk kind’

Ook beschuldigingen over kindermishandeling door de ex-partner moeten feitelijk onderzocht worden, vindt De Ruiter. ‘In Nederland heerst nog steeds de mythe dat omgang met beide ouders in alle gevallen het beste is voor elk kind. Maar als we het belang van de kinderen vooropstellen, moeten we eerst grondig onderzoeken wat er aan de hand is. Daarbij moet gebruik gemaakt worden van een gestructureerd forensisch kindinterview. ‘Wij hebben goede ervaringen met het gebruik van dergelijke interviews bij Veilig Thuis.’

Eerst een veilige context

De Ruiter ziet ex-partners die voor de vierde keer door de rechter naar een mediationtraject worden gestuurd: ‘U moet er nu echt wel samen uitkomen hoor!’ De Ruiter: ‘Wat betekent dat voor de kinderen? Hoe onveilig moeten die zich voelen als hun ouders elkaar blijven beschuldigen of als het geweld blijft voortduren? Het enige wat je bereikt met het zoveelste bemiddelingstraject is een nieuwe faalervaring. En nog minder vertrouwen in de hulpverlening. Als er sprake is van voortdurend geweld, werkt bemiddeling vaak niet. Meer inzicht in wat er speelt en heeft gespeeld, werkt vaak helpend. Ook voor hulpverleners: ze raken meer doordrongen van de noodzaak om eerst een veilige context te creëren voor alle partijen.’ 

Meer informatie: https://www.conflictscheiding.eu/