[et_pb_section][et_pb_row][et_pb_column type=”4_4″][et_pb_text]Het röntgenonderzoek naar borstkanker doet vaak pijn. De borsten worden met soms twintig kilo kracht tussen twee platen platgedrukt. Eindelijk is er een nieuwe techniek. “Als mannen voor onderzoek hun penis zo moesten laten platdrukken, dan hadden ze binnen de kortste keren een andere machine uitgevonden.” Hoogleraar medische technologie Kees Grimbergen en emeritus hoogleraar radiologie Ard den Heeten van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam hebben de opmerking en bijbehorende cartoons al vele malen gehoord en gezien. Grimbergen haalt zijn schouders op. “Het zijn toevallig wel twee mannen die een oplossing hebben bedacht voor het nodeloos pletten van borsten bij borstkankeronderzoek. ” “Kunnen jullie niet eens wat doen aan dat pijnlijke pletten?”, vroeg oud-burgemeester Guusje ter Horst Den Heeten bij de opening van een centrum voor bevolkingsonderzoek. Ook vrouwen in zijn directe omgeving klaagden steeds vaker dat ze beurse borsten overhielden aan het borstkankeronderzoek. Den Heeten stapte naar fysicus Grimbergen. Die was hoogst verbaasd toen hij hoorde hoe het onderzoek wordt uitgevoerd. Samen ontwikkelden ze een nieuwe techniek, die rekening houdt met de grootte van de borsten. Kleine borsten hoeven minder te worden samengedrukt. Ernstige pijn bij vrouwen met extra gevoelige borsten wordt verminderd met 27 tot 42 procent. De beeldkwaliteit van de foto’s is hetzelfde als bij de gangbare methode, tonen studies aan. De mammograaf, het apparaat dat al meer dan vijftig jaar wordt gebruikt om tumoren in borsten op te sporen en de resultaten van borstkankerbehandeling te volgen, is afgelopen 15 jaar enorm verbeterd. Door digitalisering van de röntgenfotografie werd de kwaliteit van de foto’s veel beter. De stralingsdosis is aanzienlijk lager dan vroeger. Borstweefsel Het enige dat vaak nog op de ouderwetse manier gebeurt, is het voorbereiden van de borsten voor een foto. Om het borstweefsel goed in beeld te krijgen, worden de borsten tussen twee platen afgeplat. Bij iedere vrouw wordt daarbij een kracht van 12 tot 20 kilo gebruikt. Laboranten moeten hun gevoel en ervaring volgen en stoppen als het teveel pijn doet. Promovendus Jerry de Groot onderzocht hoe dat in de praktijk werkt. De ene keer wordt er soms wel vijf keer zoveel druk uitgeoefend als de andere keer. “De laboranten doen hun werk naar eer en geweten”, zegt Den Heeten. “Maar ze kunnen niet objectief vaststellen hoeveel druk nodig is. Dat is vergelijkbaar met een autoband oppompen zonder drukmeter.” Jaarlijks laten meer dan een miljoen vrouwen zich controleren op borstkanker. Afgelopen november vroeg actualiteitenrubriek “EenVandaag” vijfduizend vrouwen naar hun ervaring met mammografie. De helft vond het onderzoek behoorlijk tot zeer pijnlijk. De meeste vrouwen zetten de kiezen op elkaar en gaan toch naar de borstkankerscreening. Een op de vijf vrouwen die wordt opgeroepen gaat niet. Daarvan geeft tien tot vijftien procent opzien tegen de pijn als reden, blijkt uit onderzoek van de centra voor borstkankerscreening.  De Gezondheidsraad riep al op om iets aan die pijn te doen, zodat nog meer vrouwen meedoen aan de screening. Vooral vrouwen met kleinere borsten vinden de borstkankerscreening een pijnlijke zaak. Voor vrouwen die een borstoperatie hebben ondergaan en om de zoveel tijd voor controle naar het ziekenhuis moeten, is mammografie vaak nog pijnlijker, zegt Den Heeten.  “Sommigen zijn zo getraumatiseerd door eerdere ervaringen dat ze al pijn krijgen bij het zien van het apparaat.” Jarenlang dacht hij dat het een noodzakelijk kwaad was: hoe platter de borst, hoe beter de foto. Totdat hij Grimbergen vroeg om met zijn blik van natuurkundige naar de mammograaf te kijken. Die zag direct dat kracht werd verwisseld met druk. “Iedere middelbare scholier met natuurkunde in het pakket kan het verschil uitleggen. Als je een grote ballon met water wilt afplatten, moet je meer kracht uitoefenen dan bij een kleine.” Zo werkt het ook met borsten, legt hij uit. Bij grote, stevige borsten is meer contactoppervlak tussen plaat en borst. Daardoor heb je meer kracht nodig dan bij kleine. Touchscreens Op die simpele gedachte zijn de nieuwe aandrukplaten gebaseerd die Den Heeten en Grimbergen maakten. Zes jaar waren ze ermee bezig. In de aandrukplaten bouwden ze nanodraadjes, die ook gebruikt worden in touchscreens van telefoons. Die meten het contactoppervlak van de borst. Vervolgens berekenen sensoren met hoeveel kracht de borst moet worden samengedrukt. Sigmascreening, een spin-offbedrijf van het AMC, brengt de uitvinding op de markt. Het eerste merk mammografen dat volgens de nieuwe techniek is aangepast , kreeg vorig jaar november het CE-certificaat, een bewijs dat het aan Europese veiligheids- en gezondheidsnormen voldoet. In het AMC wordt de “mammograaf op maat” al sinds december 2013 gebruikt. Sinds deze maand wordt er ook  in het Universitair Medisch Centrum Maastricht ervaring mee opgedaan. Ook ziekenhuizen in België, Duitsland en Noorwegen hebben al belangstelling getoond. AMC-radioloog Saskia Kolkman is enthousiast over de nieuwe techniek. “De röntgenfoto’s zijn even goed, we voorkomen onnodige pijn”, zegt ze. Ze vertelt dat vrouwen uit het hele land naar het AMC komen voor borstonderzoek. “Daaronder zijn ook veel gezonde vrouwen die akelig pijnlijke ervaringen hebben bij de borstkankerscreening.” Ze zou liever zien dat die gewoon naar een centrum voor bevolkingsonderzoek gaan. “Wij kunnen de vraag nauwelijks aan.” “Pijnloos is het onderzoek nog steeds niet, maar wij merken wel dat de pijn een stuk minder is”, zegt laborante Tamara Sedney van het AMC. “De lampjes op het apparaat geven aan wanneer de borsten voldoende zijn gecomprimeerd. Voorheen moest ik dat op gevoel doen. Ik drukte iets verder door om zeker te zijn van een goede foto.” “Juist die laatste millimeters doen vaak het meeste pijn”, zegt Den Heeten. “Terwijl harder duwen na een bepaald punt nauwelijks meerwaarde voor de foto oplevert. Soms wordt de foto zelfs slechter.” De nieuwe  techniek biedt ook de mogelijkheid om vrouwen zelf aan de compressieknop te laten draaien totdat de lampjes gaan branden. Op die manier hebben ze controle over het tempo waarmee de druk wordt opgevoerd. Den Heeten: “Dat zou de pijn verder kunnen verminderen. We hebben daar al mee geëxperimenteerd en willen dat verder onderzoeken.” Nieuw apparaat nog niet in gebruik Of de borstkankerscreeningcentra gebruik gaan maken van de nieuwe techniek is nog niet duidelijk. “Voor het type mammografen dat wij gebruiken zijn de aandrukplaten helaas nog niet beschikbaar”, zegt directeur Jan Henk Sangers van Bevolkingsonderzoek Noord. Hij is portefeuillehouder borstkankerscreening van de samenwerkende bevolkingsonderzoekscentra. Volgens Grimbergen kan de aanpassing – inclusief benodigde keuringen- binnen een half jaar geregeld zijn. Dat is te laat om ze nog in de huidige machines te laten inbouwen, denkt Sangers. “Dat vergt een te grote investering.” De mammografen van de screeningscentra zijn in 2018 aan vervanging toe. Sangers: “Wij vinden dit een veelbelovende methode en we willen het borstkankeronderzoek graag comfortabeler maken. We hopen in 2018 aan de slag te kunnen met mammografen die minder pijn veroorzaken, al dan niet met hulp van drukgestuurde platen. ”[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]