De rol van de vader is van grotere invloed op de ontwikkeling van het kind, dan tot nu toe werd aangenomen. En: de positieve effecten gelden niet alleen zonen, maar ook dochters.
De Nederlandse man brengt zijn kinderen naar zwemles, verzet zonder gêne een vergadering vanwege een schooluitje en begint tijdens etentjes net zo makkelijk over de driftbuien van zijn dochter als over de opmars van FC Twente. In zijn vrije tijd paradeert hij trots achter de kinderwagen. Liefst een hypermodern karretje mét boordcomputer natuurlijk, maar hij doet het dan toch maar.
En daar moeten we blij mee zijn, want uit allerlei onderzoeken blijkt dat kinderen het beter doen als ze een betrokken vader hebben die meer tijd met ze doorbrengt dan de tien minuten na zijn werk.
Pure winst
De ‘vaderrevolutie’, die zich in Nederland voltrekt, is pure winst. Voor vaders zelf, die straks niet hoeven te verzuchten dat ze de mooiste jaren van hun kinderen hebben gemist. Voor moeders, die zich zonder zorgen over het thuisfront, ook buitenshuis kunnen ontwikkelen. En vooral voor onze kinderen.
‘Kinderen zijn het beste af, als ze met mannelijke én vrouwelijke opvoedstijlen te maken krijgen,’ zegt oud-onderwijzer en ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. ‘Ooit een moeder gezien die haar baby twee seconden in de lucht gooit en opvangt, waarna ze samen in een deuk liggen? Dat is typisch iets van vaders.’ Dat vinden kinderen ook, zo blijkt uit een onderzoek dat het Verwey-Jonker Instituut deed in opdracht van het ministerie van Jeugd en Gezin over hoe kinderen van 6- 18 jaar hun eigen opvoeding beoordelen. 63 procent van de ondervraagde kinderen onder de 12 zei dat hun vader meer met hen stoeit dan hun moeder. Pont: ‘Grof gezegd vertegenwoordigen moeders de beschermende binnenwereld en vaders de eisende buitenwereld. Ze dagen hun kind uit om net een stapje verder te gaan dan het durft. Als een kind een gat in zijn knie valt, snelt mama toe om het af te zoenen. Terwijl papa zegt: “Sta op, geef die bal een knal!”‘
Amerikaans onderzoek bevestigt dat. Vaders zijn in hun communicatie met hun kinderen meer direct, vragen meer ‘w-vragen’ (wie, waar, wat, wanneer en waarom), refereren meer naar dingen die eerder gebeurd zijn en vragen meer naar verklaringen. Hierdoor wordt de vader door sommigen ook wel gezien als een brug naar de sociale wereld buiten het gezin.
Beschermen of uitdagen
Tegelijkertijd zijn vaders ook strenger, vindt 41 procent van de door het Verwey-Jonker Instituut ondervraagde kinderen, terwijl 54 procent het vaakst door zijn of haar moeder zegt te worden getroost. ‘Moeders houden meer rekening met de eigenschappen van hun kind,’ zegt hoogleraar pedagogiek Louis Tavecchio van de universiteit van Amsterdam. Ze zeggen bijvoorbeeld: “Kees heeft watervrees. Je kunt niet van hem vragen dat hij van de duikplank afspringt. Vaders zeggen: “Ik vang je op als het misgaat, maar je moet nu wel springen!” Doordat vaders hun kinderen veiligheid bieden, maar ze tegelijk stimuleren hun grenzen te verleggen, spelen vaders een belangrijke rol bij het voorkomen van sociale angst bij kinderen, blijkt uit onderzoek. Tavecchio: ‘Bange vaders maken bange kinderen. Of de moeder angstig is, heeft minder invloed. Zij vervult vooral de rol van de beschermende ouder.’
De ene benadering is niet beter dan de andere, maar een kind vaart er wel bij als het wordt beschermd én uitgedaagd. Daarmee is niet gezegd dat alle individuele vaders hun kind de buitenwereld in schoppen, terwijl de moeders vooral bescherming en begrip bieden. Pont: ‘Het kan ook best omgekeerd zijn. Als ouder kies je de stijl die bij je past en je biedt tegenwicht aan de ander. Is de een meer invoelend en voorzichtig, dan zal de ander haast onbewust kiezen voor de rol van stimulerende, uitdagende opvoeder.’
Rolmodel
Lange tijd was de vader afwezig in wetenschappelijk onderzoek over opvoeden. ‘Bij onderzoek over de rol van ouders werd haast automatisch naar moeders gekeken. De vader was hooguit een voetnoot.’ zegt Tavecchio. Dat had te maken met de sterke, uit de Verenigde Staten overgewaaide moederschapscultuur, maar ook met meer banale zaken: ‘Veel onderzoek in gezinnen vond overdag plaats, als vaders op hun werk zaten. Onderzoeksresultaten die duidden op een unieke rol van vaders in de opvoeding werden afgedaan als uitzondering. Daardoor hadden veel vaders geen benul van hun unieke rol in de opvoeding.’ Tavecchio was in Nederland een van de eerste pedagogen die wees op het belang van opvoedende, zorgzame vaders in gewone gezinnen. Vooral voor jongens.
Jongens zijn nu eenmaal anders dan meisjes. Ze zijn beweeglijker, onderzoeken meer en vertonen meer risicovol gedrag. Ze leren door dingen te doen, door te ontdekken. Tavecchio: ‘Juist vaders stimuleren dat: ze spelen op een meer uitbundige, creatieve manier met hun kinderen dan moeders.’ Dat is des te belangrijker omdat jongens in de buitenwereld steeds minder mannen om zich heen hebben. Leidsters in de kinderopvang zijn voor 95 procent vrouw. In het basisonderwijs verdwijnt de meester in rap tempo: nog maar 20 procent van de leerkrachten is man. Jongens krijgen steeds meer te maken met de vrouwelijke aanpak. Tavecchio: ‘Jongens ontberen op school een rolmodel, van wie ze kunnen leren hoe ze zich als man moeten gedragen. Ze krijgen in de klas wel meer aandacht dan meisjes, maar die aandacht is voor tachtig procent negatief: niet stoer of gevaarlijk doen, niet vechten maar conflicten uitpraten, stilzitten, luisteren. Die stroom van terechtwijzingen frustreert jongens en kan tot lastig gedrag leiden.’
Uit buitenlands onderzoek blijkt dat zoons van een zorgende vader minder moeite hebben zich aan de regels te houden, hun (seksuele) impulsen beter beheersen en beter op school presteren. Jongens die zonder vader opgroeien, vertonen meer machogedrag, lopen vaker weg van huis, gebruiken vaker drugs en roken en drinken meer.
Hoe zit het met dochters? Tavecchio: ‘Voor hen is de vader geen rolmodel, maar net als zonen gedijen zij beter met een zorgzame vader in de buurt. Ze hebben meer zelfvertrouwen en leveren betere schoolprestaties. Verder leren meisjes van hun vader hoe ze met jongens en mannen om moeten gaan.’ Pont wijst ook op de rol van de vader in de puberteit: ‘Vaak is dat een fase waarin dochters met hun moeder botsen. De vader kan voor lucht zorgen en voorkomen dat moeder en dochter te veel op elkaars nek zitten.’ Natuurlijk moet vader wel zijn plaats weten in de delicate periode dat dochterlief de badkamer barricadeert. Pont: ‘De kunst is om betrokken te blijven en tegelijk gepaste afstand houden.’
Kwaliteit of kwantiteit?
Een prangende vraag die steeds meer vaders – aan de keukentafel maar ook in programma’s als Pauw & Witteman – moeten beantwoorden is of goed vaderschap samengaat met een drukke werkweek. Succesvolle mannen met overvolle agenda’s prevelen graag iets over quality time. Veel drukke vaders slagen er inderdaad in om in weinig tijd maximaal te scoren bij hun kinderen. Hun schaarse vrije uurtjes besteden ze vooral aan spelletjes en samen dingen ondernemen. Tavecchio: ‘Zeker bij oudere kinderen is de kwaliteit van het contact tussen vaders en kinderen belangrijker dan de frequentie. Waarschijnlijk heeft dat te maken met de huidige taakverdeling tussen vaders en moeders, waarin de moeder meer de stabiele factor op de achtergrond is. Als de vader twee keer per week iets spannends doet, zijn stem verheft of op een cruciaal moment een knoop doorhakt, kan hij net zoveel impact hebben als de moeder, die zich veel meer met de kinderen bemoeit.’
Dat is echter geen excuus waar drukbezette vaders zich achter kunnen verschuilen, vindt Tavecchio: ‘Voor een goede band is meer nodig dan een uurtje stoeien op zaterdagochtend.’
Pont: ‘De basis wordt in de eerste jaren gelegd. En juist in die jaren geldt: kwaliteit is kwantiteit.’ Wie wacht tot zijn kinderen ‘iets leuks terug kunnen doen’, loopt kans er op een dag achter te komen dat hij ‘een ‘toerist’ in zijn eigen gezin is geworden, zoals Martin Bril in zijn boek Vaders en dochters spijtig constateerde.
Pont: ‘Vaders beginnen met een achterstand van negen maanden. Zij moeten hun eigen manier vinden om een relatie met hun kind op te bouwen. Laat vader lekker vaderen, op zijn eigen manier. Verwacht vooral niet dat hij een tweede moeder wordt.’
Tips van Steven Pont:
– Probeer van het begin af een band met je kind op te bouwen, wacht niet tot je kind tegen een bal aan kan trappen.
– Een goede band opbouwen kost tijd, zeker in de eerste jaren staat kwantiteit gelijk aan kwaliteit.
– Je kunt je kinderen veel meegeven door iedere week iets spannends met ze te doen. Als je vaker aanwezig bent, kun je ook reageren op hun dagelijkse behoeftes. Dat is cruciaal voor het ontstaan van betrokkenheid.
– Doe het op je eigen manier. Trek je niets aan van moeders die het zogenaamd beter weten.
– Zegt je vrouw dat je je kind meer moet knuffelen? Bedenk dat stoeien ook een manier van knuffelen is, op zijn ‘vaders’.
